გამომცემლობა აკადემიური წიგნი - acad.ge (ღამბაშიძეების სტამბა 1884 წლიდან)

 

სამეცნიერო ზღაპარი - როგორ წარმოიშვა დამწერლობა - მაია ღამბაშიძე

უხსოვარ დროში, იქ, სადაც მდინარე ევფრატი დიდ ზღვას უერთდება, მშვენიერი ურუქი იყო გაშენებული. მდიდარი და ლამაზი, ფართო არხებით, შადრევნებით, ბაღებითა და ქუჩებით მორთული და მოკაზმული  ქალაქი, რომელსაც მართავდა ბრძენი და კეთილშობილი ლუგალბანდა.

ურუქელებს თავიანთი ბრძენი მეფე უყვარდათ, რადგან  აშენებდა და ამშვენებდა ქალაქს, გაჰყავდა ქუჩები, სარწყავი არხები, აგებდა ტაძრებს, აშენებდა ბაღ-ვენახებს. მოჰყავდა ხორბალი, სელი, და, რაც მთავარია, იყო სამართლიანი და ზრუნავდა ქვრივ-ობლებზე.

ერთ სამწუხარო დღეს მეფე ავად გახდა და გარდაიცვალა. დაობლდა ქალაქი ურუქი.

ლუგალბანდას ტახტის მემკვიდრედ ერთადერთი ვაჟიშვილი ენმერქარი დარჩა. მამის სიცოცხლეში იგი უზრუნველად ცხოვრობდა, მეგობრებთან ნადირობასა და ლხინში ატარებდა დროს. რა უნდა ენატრა და არ ასრულებოდა უფლისწულს.

მამის გარდაცვალებამ კი ისე დაამწუხრა, აღარავის იკარებდა. მთელ დღეებს მარტოობაში ატარებდა. ჩამოჯდებოდა ევფრატის სანაპიროზე, აკვირდებოდა მზეს, მთვარეს და ვარსკვლავებიან ცას... ხედავდა უფლისწული, როგორ ირწყვებოდა ურუქის ნაყოფიერი მინდვრები...  ხორბალი ბიბინებდა, იქ - ზეთისხილის ბაღები ჰყვაოდნენ, მაღლობებზე - ირმები კუნტრუშებდნენ, დაბლობებზე - საქონელი ძოვდა.... შეატეხავდა ხოლმე უფლისწული ლერწამს ღეროს და რბილ თიხნარ მიწაზე ხატავდა იმას, რასაც ხედავდა. ამ ხატვისას იქარვებდა მამის სიკვდილით მოგვრილ სევდას...

დრო გადიოდა და სამეფო ტახტი დაობლებული იყო. ქალაქს მმართველი სჭირდებოდა. ვეზირებმა ენმერქარს მორიდებით შეახსენეს - ტახტზე ასვლა და ქალაქის მართვაა საჭიროო. დაფიქრდა უფლისწული -  როგორ ვმართო ქალაქი მამაჩემის საკადრისადო, მე ხომ არაფერი ვიცი, არაფერი შემიქმნია. მოდი, ქვეყანას შემოვივლი, გავიგებ ცხოვრების ავან-ჩავანს, იქნებ რამე სასარგებლო შევიტყოო.

ასეც მოიქცა - გადაიცვა ხელოსნის სამოსელი, აბგაში ჩაიწყო სამი ღერი ლერწამი და გაუდგა გზას.

ბევრი იარა თუ ცოტა, ცხრა მთა გადაიარა, ცხრა ტბა გადაცურა და ცხრა მინდორი გადალახა და ერთი მშვენიერი ქალაქის კარიბჭეს მიადგა.

კარიბჭის კართან ოქროსშუბოსანი მცველები იდგნენ. მიუახლოვდა ენმერქარი, მათ, მიესალმა და ჰკითხა:

- ეს რა ქალაქია და რა ჰქვია ამ თქვენს ქალაქსაო?

- ურიო, - მიუგეს მცველებმა.

- ვისი სამფლობელოაო? - იკითხა უფლისწულმა.

- მწუხარე მეფე ურნამუსიო, - მიუგეს მცველებმა. - რაღაცას დაუმწუხრებია და საგონებელსაა მიცემული, ვერა და ვერ გაგვიგია, რა ვუშველოთ. ჩაკეტილია თავის სასახლეში და არავის იკარებს. ვინ არ მოვიდა მის საშველად, მაგრამ ვერავინ ვერ უშველაო.

მაშინ ენმერქარმა მიუგო: - მიმგვარეთ თქვენს მეფესთან, იქნებ მე ვუშველო რამეთიო.

მცველებმა იფიქრეს - ამდენი მნახველი მოვიდა და ვერავინ უშველა, იქნებ ამ უცხო ხელოსანმა უშველოს ჩვენს ხელმწიფესო და შეუძღვენ მეფის დარბაზში.

დაღონებული იჯდა ტახტზე მეფე ურნამუ, დარდით სავსე თვალები ძირს დაეხარა  და სალამსაც არავის ეუბნებოდა, ზედაც არავის უყურებდა, ვინ შემოდიოდა ან გადიოდა სამეფო დარბაზში. მიუახლოვდა უფლისწული, მუხლი მოუყარა მეფეს და ჰკითხა:

- რამ დაგადარდიანა, მეფეო?

მეფე კარგა ხანს გაუნძრევლად იჯდა. ბოლოს გამოხედა ენმერქარს, თვალში მოუვიდა ეს უცხო ჭაბუკი და მიუგო:

- რაღა რამ დამადარდიანა, ამხელა ქალაქის მეფე ვარ, რამდენი ჯაფა და ძალ-ღონე შევალიე მის აყვავებას. მაგრამ რად გინდა -  დღე ვარ, ხვალ აღარ ვიქნები. გავქრები, როგორც უდაბნოს მტვერი და არავის ვეხსომები... ხოლო მე მინდა, საუკუნოდ დავრჩე ჩემი ხალხის მეხსიერებაშიო.

- მე გიშველიო, უთხრა  ენმერქარმა. - უბრძანე, თიხა მომიტანონო.

გაიკვირვა ურნამუმ, მაგრამ ენდო ენმერქარს და გასცა ბრძანება, მოეტანათ თიხა.

ცომივით მოზილა ენმერქარმა თიხა, გააბრტყელა დაფასავით, ამოიღო თავისი აბგიდან ლერწამი და ზედ მეფე ურნამუ გამოსახა.

დახედა მეფემ ნახატს და გაოცდა. - ეს რა საოცრებააო. ეს ხომ მე ვარ, რომელიც ჩემი გარდაცვალების შემდეგაც დარჩება ჩემი ხალხის მეხსიერებაშიო!

- მაშ სხვა რამესაც გეტყვიო, -უთხრა ენმარქარს ურნამუმ, - სხვა დარდიც მაქვსო: სასახლის ბეღელში რაც მოსავალია, ვითვლით, ვითვლით, მაგრამ ვერ დაგვითვლია. თუ შეგიძლია, აღმანუსხვინო და როგორმე ჩაინიშნოო?

-          უბრძანე, ისევ მოიტანონ თიხაო, - უთხრა ურნამუს ენმერქარმა.

მოუტანეს თიხა. მოზილა ენმერქარმა თიხა, გააბრტყელა დაფასავით. ამოიღო აბგიდან მეორე ლერწმის ღერო და ჩამოუსვა ხაზები. რამდენ ხაზსაც ჩამოუსვამდა, იმდენ რიცხვს წერდა.  და ასე მიართვა ურნამუს:

ისევ გაოცდა ურნამუ. - ეს რა საოცრებააო. ამიერიდან რასაც მინდა, იმას  დავითვლი და დავიხსომებო. შემდეგ ისევ მოუბრუნდა ენმერქარს:

- მაშ კიდევ ერთ რამეს გეტყვიო: - რასაც უხილავად ვფიქრობ და ვამბობ, თუ შეძლებ, რომ ხილული გახადოო.

დაფიქრდა ენმერქარი და ისევ მიუგო: - უბრძანე, მომიტანონ თიხაო.

მოუტანეს თიხა. მოზილა უფლისწულმა თიხა, გააბრტყელა დაფასავით. ამოიღო აბგიდან მესამე ლერწამი და დაიწყო სიტყვების ხატვა.

ახლა კი გაოცდა, რას გაოცდა ურნამუ. წარბი გახსნა, გაებადრა სახე.

- რა კარგიაო, ამიერიდან რასაც მინდა, იმას დავწერო. პირველ რიგში კი, ჩემს ქალაქს კანონებს დავუწესებ, რომ მშვიდობა დავამყაროო.

მერე გახარებული მეფე ენმერქარს მოუბრუნდა: ამ სიკეთისათვის რით დაგაჯილდოვოო? მართალია, სამეფო გვარისა არ ხარ, მაგრამ ყველაზე ძვირფასი რაც მაბადია - ჩემს ულამაზეს ქალიშვილს მოგათხოვებ ცოლადო.

მაშინ გაუმხილა ენმერქარმა მეფეს თავისი ვინაობა. გაიხარა ურნამუმ, გულში ჩაიკრა უფლისწული.

უზარმაზარი ქორწილი გადაიხადეს ურში, ზეიმობდა ყველა, მეფის ასეთი ბედნიერება უხაროდათ.

ქორწილის შემდეგ ენმერქარი და მეფის ასული ურუქში გაემგზავრნენ. მეფე ურნამუმ კი ურში სკოლა დააარსა, სადაც ბავშვები თიხის ფირფიტებზე წერას სწავლობდნენ და იწერდნენ ყველაფერს, მეფის საგმირო ამბებს, კანონებს, თქმულებებსა და ყველანაირ საჭირო საბუთს.