ხეთური ცხენის გახედვნის ტექსტი
(ე.წ. „ქიქულის ტექსტი“ - CTH 284)
მოცემულია ცხენის გახედვნის ინსტრუქციის (ე.წ. ქიქულის
ტექსტი, CTH 284) თარგმანი და
კომენტარი. ტექსტი ცნობილია ხეთების დედაქალაქ ხათუსადან (ბოღაზქოი, თან. თურქეთი, დაახლ.
ძვ. წ. მე-13 ს.). ქართული თარგმანი ქვეყნდება პირველად.
შესავალი
ჩვენამდე
მოაღწია ბოღაზქოიში აღმოჩენილმა ხეთურ ენაზე შესრულებულმა რამდენიმე ჰიპოლოგიურმა ტექსტმა.
ესენია:
ა. CTH 284[1] - ცხენის გაწვრთნის ინსტრუქცია (ე.წ. ქიქულის ტექსტი) (მოგვიანო პერიოდის ხეთური ასლი ძვ. წ. მე-13 ს.); ბ. CTH 285[2] - ცხენის გაწვრთნის ინსტრუქცია (რიტუალთან ერთად?) (დაახლ. ძვ. წ. მე-15 ს.); გ. CTH 286[3] - ხეთური ცხენის გაწვრთნის ინსტრუქცია (დაახლ. ძვ. წ. მე-15 ს.); დ. CTH 287[4] - ცხენის გაწვრთნის ინსტრუქციების რამდენიმე ფრაგმენტი.[5]
ხეთური
ცხენის გახედვნის ტექსტი წარმოადგენს მსოფლიოში უძველეს ინსტრუქციას. იმის მიუხედავად,
რომ ძველ ახლო აღმოსავლურ ტექსტებში არაერთხელ ვაწყდებით ცხენების გახედვნის შესახებ
ცნობებს, ინსტრუქციის ტექსტებით განებივრებულები სამწუხაროდ არ ვართ[9]. მრავალი
საუკუნის შემდგომ, ძვ. წ. მე-4 საუკუნეში, ბერძენმა ფილოსოფოსმა ქსენოფონტემ დაწერა
მეტად საინტერესო თხზულება - „ცხენოსნობის ხელოვნება“.[10] სავარაუდოდ,
იგი ეყრდნობოდა საუკუნეების მანძილზე დაგროვილ გამოცდილებას და გადმოცემებს. ჩვენთვის
არანაკლებაა საინტერესო ასევე ცხენის მოვლისა და გახედვნის ქართული წყაროები. ამ მხრივ
მნიშვნელოვანია: ქართული ვეტერინარული ხელნაწერები - „ცხენის კარაბადინები“, რომლებიც
XVII-XIX საუკუნეებით თარიღდება.[11] ვფიქრობთ,
ამ წყაროთა საგულდაგულო შესწავლა და ძველაღმოსავლურ ტექსტებთან შედარებითი ანალიზის
შესრულება მნიშვნელოვან შედეგებს მოგვცემს.
ამჯერად
წარმოვადგენთ ტექსტის თარგმანსა და კომენტარებს, ხოლო რაც შეეხება ცხენის
გახედვნის ძველაღმოსავლურ-კავკასიური მეთოდების შედარებითი კვლევის მონაცემებს,
მის შესახებ ვამზადებთ ნაშრომს, რომელსაც უახლოეს მომავალში წარვუდგენთ სამეცნიერო
საზოგადოებას.
თარგმანი:
I ფირფიტა:
1 დღე (წინა მხარე I
1–36) - ასე ამბობს ქიქული, ცხენების
მერემეათუხუცესი[12], მითანელი: როდესაც იგი შემოდგომით ცხენებს[13] საბალახოდ გაუშვებს, შეკაზმავს
მათ და 3 დანას[14]
ჩორთით[15]
ატარებს, ხოლო 7 იქუს[16] აქროლებს[17],
უკან კი - 10 იქუს აქროლებს. შემდეგ განკაზმავს,
აჭმევს, ასმევს (და) თავლაში შეიყვანს. შემდეგ (ერთად) შერეულ 1 ხელ[18] ქატოს[19],
2 ხელ ქერს[20] და 1 ხელ
თივას[21] მისცემს (და) ისინიც შეჭამენ. როგორც კი დაასრულებენ ჭამას, მიაბამს
სარზე[22]. რომ მოსაღამოვდება, გამოიყვანს თავლიდან[23] (და) შეკაზმავს. 1 დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს
კი - აქროლებს. როდესაც უკან მორეკავს, განკაზმავს, აჭმევს და ასმევს. შემდეგ შეიყვანს
მათ თავლაში (და) შერეულ 3 ხელ თივას, 2 ხელ ქერს და 2 ხელ ქატოს მისცემს. როდესაც
დაასრულებენ კვებას, თოფრაკს[24] შეაბამს. როდესაც [დაღამდება], გამოიყვანს თავლიდან,
შეკაზმავს და [1 დანას ჩორთით ატარებს],
7 იქუს კი - აქროლებს. როგორც კი უკან მოიყვანს,
განკაზმავს, [აჭმევს და] ასმევს. [შემდეგ] შეიყვანს თავლაში. შემდგომ, 2 ცხენზე - შერეულ
2 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს, 4 ხელ თივას მისცემს. როდესაც დაასრულებენ ჭამას, მთელი ღამის მანძილზე თივას ცოხნიან.
2 დღე (წინა მხარე I
37–58) - როდესაც გათენდება, [თავლიდან] გამოიყვანს. [შეკაზმავს]. 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, ხოლო 7 იქუს
აქროლებს, უკან კი 10 იქუს აქროლებს და
3 დანას ნაბიჯით ატარებს. [როგორც] კი იგი
[მ]ათ უკან წამოიყვანს, [განკაზმ]ავს. აჭ[მევ]ს.
შემდეგ თოფრ[აკს] შეაბამს და სარზე მიაბამს. [რ]ოგორც კი შუადღე დადგება, (ერთი ხანობა)
თივას ჭამენ. როგორც კი დღე გადაიწვერება[25],
წყალს დაალევინებს, შემდეგ ძელზე მიაბამს. როგორც კი მოსაღამოვდება, შეკაზმავს. შემდეგ
1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც უკან მოვა,
განკაზმავს; აჭმევს და თავლაში შეიყვანს. მთელი ღამის მანძილზე თივას უხვად ცოხნიან.
3 დღე (წინა მხარე I
59-60) - როდესაც გათენდება, გამოიყვანს თავლიდან
(და) შეკაზმავს (წინა მხარე II 1-11).
შემდეგ 2 დანას ჩორთით ატარებს. როდეს[აც]
უკან დაბრუნდება, [განკაზმავს. აჭმევს დ[ა] არ ასმე[ვს]. შე[იყვანს თავლაში, ხოლო
საღამოს ისევ შე[კაზმავს]. შემდეგ 1 დანას
ჩორთით ატარებს. როგორც კი უკან მორეკავს, განკაზმავს. აჭმევს, მაგრამ წყალს არ
დაალევინებ[ს]. შემდეგ შეიყვანს თავლაში, სადაც მთელი ღამის მანძილზე თივას
ცოხნიან.
4 დღე (წინა მხარე II 12-59) - როდესაც გათენდება, გამოიყვანს თავლიდან
(და) შეკაზმავს. შემდეგ 2 დანას ჩორთით
ატარებს, ხოლო 80 იქუს აქროლებს. უკან
კი - 1 დანასა და 20 იქუზე ქროლვით დაბრუნდებიან. როგორც კი
მათ უკან ჩორთით მოიყვანს, განკაზმავს. ასალს[26]
დააფარებს. შემდეგ შეიყვანს თავლა[ში]. ხოლო თავლა მე[ტ]ად თბილია. როგორც კი
ცხენები [შეწუხდე]ბიან და ოფლი [გამ]ოუვათ, აღვი[რს[27]
მო]ხსნის, [ასალს] აიღებს. [შემდეგ] მოხსნის ლაგამს[28].
კერაზე[29]
ქვამარილს[30]
დაფხვნის და ქოთანში[31] დაღერღილ
ალაოს[32]
გააღვივებს. შემდეგ მათ 1 თას[33]
მარილწყალს (და) ერთ თას წყალს დაღერღილ ალაოს დაუდგამს. ისინი წყურვილს
მოიკლავენ. წაიყვანს მდინარესთან დასაბანად, დაბანს და აცურა[ვებს]. როგორც კი მდინარიდან
[უკან] მორეკავს, შეიყვანს თავლაში. შემდეგ მათ კვლავ [1 თას]ს მარილიან წყალს
(და) 1 თასს ალაოიან წყალს დაალევინებს. როგორც კი დაისვენებენ, [ის]ევ
მდინარესთან მიიყვანს, დაბა[ნს, ისევ აცურავებს. [როგორც] კი წყლიდან ამოიყვ[ანს],
1 [ხე]ლ თივას მისცემს. [რო]გორც კი დაასრულებენ თივის [ჭამ]ას, [კვლავ] დაბანს და
აცურავებს. მთელი დღის მანძილზე ისევ და ისევ დაბანს და [აცურავებს]. ...ყოველ
ჯერ[ზე] მისცემს 3 თას წყალს. [როგორც კი მოსაღა]მოვდება, მდინარიდან წამორეკავს (და)
თავლაში. 1 სათლ დაღერღილ ხორბალს უხვად[34] მისცემს და ისინი მთელი ღამის მანძილზე ცოხნიან.
5 დღე (წინა მხარე II 60-64) - როდესაც გათენდება, გამოიყვანს მათ თავლიდან (და) მდინარესთან მიიყვანს საბანაოდ. 5-ჯერ დაბანს და
აცურავებს. როდესაც შუადღე დადგება...
6-8 დღე (უკანა მხარე III 1-3) - შემდეგ ისინი… შემოდგომაზე.
როგორც კი იგი [მათ საბალახ]ოდ გაუშვებს, 3 დღის მანძილზე მათ 3-3-ჯერ დაბანს და აცურავებს.
9-12 დღე (უკანა მხარე III 4-8) - მე-4 დღის მანძილზე კი შეაბამს
მათ. დღეში ერთხელ აბანავებს და აცურავებს და ისინი ყოველდიურად ასე ჭამენ [საკვებს]
და თივას.
13 დღე (უკანა მხარე III 8-10) - მე-5 დღეს (მათ) ქონს[35]
უსვამს უხვად. [შემდეგ] თავლაში შეჰყავს.
14-19 დღე (უკანა მხარე III 11-15) - [თავლა კ]ი შიგნიდან დასუფთავებულია. 10 დღის მანძილზე იქ იდგებიან.
დგანან ბაშტეებში[36], ერთი მხრიდან
საკვები[37]
უდგათ, მეორე მხრიდან - დამბალი ქერი და თივას ცოხნიან დრო და დრო.
20 დღე (უკანა მხარე III 16-20) - მე-7 დღეს გამოჰყავს ისინი
თავლიდან. თბილი წყლით დაბანს. შეჭამენ თივას, [ქო]ნს წაუსვამს და შეჰყავს თავლაში.
21-23 დღე (უკანა მხარე III 21-22) - იქ დგანან 3 დღის მანძილზე.
თავლა სუ[ფთ]აა შიგნიდან.
24 დღე (უკანა მხარე III 23-29) - მე-4 დღეს კი ისინი თავლიდან
გამოჰყავს. მთელი დღის მანძილზე იდგებიან მშივრები და მწყურვალები. როცა მოსაღამოვდება,
მათ 10 იქუს ასერინებს. როცა დაღამდება,
მთელი ღამის მანძილზე [თივ]ას ცოხნიან.
25 დღე (უკანა მხარე III 30-33) - [(მეორე) დილით] უთენია გამოიყვანს
თავლიდან. [თბი]ლ წყალში აბანავებს, [საბა]ლახოდ გაუშვებს და თავიანთ საკვებს [შეჭამენ].
26-35 დღე (უკანა მხარე III 34-35) - შემდეგი 10 დღის მანძილზე
2 დანას ნაბიჯით ივლიან.
36 დღე (უკანა მხარე III 36-47) - მე-[11 დღეს კი] ცოტას ივლიან. როდესაც (ისინი) 2 დანას ნაბიჯით ივლი[ან], უკან გამორეკავს.
სარზ[ე მიაბამ]ს, და [მთელი დღე ასე იდგებ]იან. [როდესაც შუადღე დად]გება, [მოცოხნიან
თივას. როდესაც] მოსაღამოვდება, [შეკაზმავს] და 30 იქუს [აქროლებს. როდესაც] უკან მოიყვანს, [გან]კაზმავს, აჭმევს, მაგრამ
წყალს არ დაა[ლევინ]ებს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. მთელი ღამის მანძილზე ცოხნიან უხვად
[თი]ვას.
37 დღე (უკანა მხარე III 48-55) - [შემდეგ დილას] გამოიყვანს თავლიდან. შეკაზმავს, ½ დანას ჩორთით ატარებს, არ აქროლებს. როგორც
კი უკან დააბრუნებს, განკაზმავს, თბილ წყალში
აბანავებს და საბალახოდ გაუშვებს. მისცემს შერეულ საკვებს და [1] სათლ დაღერღილ ხორბალს.
როდესაც [შეჭ]ამენ, კვლავ შეკაზმავს.
37-46 დღე (უკანა მხარე III 56-58) - შემდეგი 10 დღის მანძილზე 2 დანას ჩორთით ატარებს. ყოველ დღე უფრო (და უფრო) ცოტას ატარებს ჩორთით
და ისინი მთელი (დროის მანძილზე) ჭამენ თავიანთ სამყოფ ქერს.
47 დღე (უკანა მხარე III 59-71) - მე-11 დღეს კი სარზე მიაბამს და მთელი დღის მანძილზე ასე იდგებიან.
საკვებს და წყალს არ მისცემს. როგორც კი შუადღე დადგება, 1 ხელ თივას მისცემს. როდესაც
მოსაღამოვდება, გამოიყვანს თავლიდან, შეკაზმავს და ½ დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც უკან მოიყვანს, განკაზმავს, მისცემს წყალს,
[შემდეგ] თავლაში შეიყვანს, [სადაც] მთელი [ღამე] ცოხნიან თივას.
48 დღე (უკანა მხარე IV 1-5) - (მეორე) დილას, უთენია გამოიყვანს
თავლიდან, შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას ჩორთით
ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. როდესაც უკან
დაბრუნდებიან, განკაზმავს. შემდეგ დაბანს და 3-ჯერ აცურავებს.
49-58 დღე (უკანა მხარე IV 6-11) - შემდეგი 10 დღის მანძილზე 3 დანას ჩორთით ატარებს. ყოველ დღე ცოტას ატარებს ჩორთით, 7 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც უკან დაბრუნდებიან,
აჭმევს, წყალს ასმევს (და) შეიყვანს თავლაში. (იქ) შეჭამენ საკვებს და ცოხნიან თივას.
59 დღე (უკანა მხარე IV 12-20) - მე-11 დღეს სარზე მიაბამს. როდესაც შუადღე დადგება, 1 ხელ [თი]ვას
მოცოხნიან. როდესაც მოსაღამოვდება, შეკაზმავს. 30 იქუზე ჩორთით ატარებს, ხოლო 7 იქუზე
კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. წყალს არ დაალევინებს. თავლაში შეიყვანს.
მთელი ღამის მანძილზე ცოხნიან თივას.
60 დღე (უკანა მხარე IV 21-31) - [მეორე დ]ილას გამოიყვანს [თავლიდან]. შეკაზმავს. შემდეგ ჩორთით
ატარებს ½ დანას]. როდესაც უკან დაბრუნდებიან,
[განკაზმავს]. აჭმევს. სარზე [მიაბამს]. მშივრები და მწყურვალები იქნებიან. როდესაც
[მოსა]ღამოვდება, შეკაზმავს. ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც უკან დაბრუნდებიან,
განკაზმავს. აჭმევს, წყალს არ მისცემს. [თავლაში] შეიყვანს (სადაც) მთელი ღამის მანძილზე
თივას ცოხნიან.
61 დღე (უკანა მხარე IV 32-40) - მეორე დილით გამოიყვანს თავლიდან. შეკაზმავს. ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 7 მინდორზე კი აქროლებს. როგორც კი უკან მოიყვანს,
განკაზმავს. დაბანს და 3-ჯერ აცურავებს. მისცემს 3 თას წყალს. შემდეგ შინ წარეკავს
(და) შეიყვანს თავლაში. დაუდგამს 1 სათლ დაღერღილ ხორბალს. როდესაც დაასრულებენ, მთელი
ღამის მანძილზე თივას ცოხნიან.
62-71 დღე (უკანა მხარე IV 41-47) - შემდეგი 10 ღამის მანძილზე შეკაზმავს ხოლმე. ღამ-ღამობით ცოტას
ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს.
როდესაც მე-5 ღამე დადგება, თბილი წყლით დაბანს, საკვებს მთელი დროის მანძილზე ჭამენ.
როდესაც [10 ღამე] გაივლის, 4 დანას ჩორთით
ატარებს.
72 დღე (უკანა მხარე IV 48-57) - მე-11 დღეს როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს. წყალს დალევენ და თივას ჭამენ. შემდეგ შეჭამენ 2 ხელ შერეულ ქერს. როდესაც
მოსაღამოვდება, თავლიდან გამოიყვანს (და) შეკაზმავს. 1 დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს
კი - აქროლებს. როგორც კი [უკან მოიყვანს], განკაზმავს. აჭმევს (და) მისცემს [წყალს].
შეიყვანს თავლაში, (სადაც) მთელი ღამის მანძილზე თივას ჭამენ.
73 დღე (უკანა მხარე IV 58-70) - როდესაც მეორე დილით თავლიდან გამოიყვანს, შეკაზმავს. ½ დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც უკან მოიყვანს,
[გან]კაზმავს. აჭმევს. [წყ]ალს დაალევინებს. შემდეგ [სარზ]ე მიაბამს. როდესაც შუადღე
დადგება, ერთ ხელ თივას მისცემს. როდესაც საკვებს დაასრულებენ, საღამოს თავლიდან გამოიყვანს
(და) შეკა[ზმავს]. შემდეგ 1 დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც უკან მოიყვანს,
[გან]კაზმავს. აჭმევს. წყალს მისცემს. [შეიყვანს თავლაში], (სადაც) მთელი ღამის მანძილზე
ჭამენ თივას [და] საკვებს.
74 დღე (უკანა მხარე IV 71-75; მარცხენა მხარე 1-5) - როდესაც მეორე დილით თავლიდან [გამოი]ყვანს,
შეკაზმავს. ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც უკან დააბრუნებს,
განკაზმავს. შემდეგ დაბანს და 5-ჯერ აცურავებს, წყალს მისცემს 3 თასს. შემდეგ როდესაც
თავიდან გამოიყვანს, თივას არ მისცემს. როდესაც მეორედ გამოი[ყვანს], 1 ხელ თივას მისცემს,
მესამე ჯერზე ისევ არაფერს არ მისცემს და მე-4 ჯერზე 1 ხელ თივას მისცემს. როდესაც
5-ჯერზე დაბრუნდებიან, თავლაში შეიყვანს. მაშინ (დიდხანს) მოძოვენ თივას. ასევე 1 ხელ
დაღერღილ ხორბალს. შემდეგ ჭამენ მთელი ღამის მანძილზე.
II ფირფიტა:
75-77 დღე (წინა მხარე I 1-2) - მეორე დილით [3 დღის მანძილზე]
იდგებიან... და ჭამენ თავიანთ საკვებს.
78-81 დღე (წინა მხარე I 3-11) - [შემ]დეგ [4 დღის მანძილზე] ჩორთით
ატარებს] 4 დანას [ჩორთით?] ჩორთით კი
- ½ დანას და 20 იქუს ატარებს. ყოველ] დღე 7 იქუზე
აქროლებს. შემდეგ განვკაზმავ და ვაჭმევ[38].
წყალს დალევენ და 2 ხელ შერეულ ქერს შეჭამენ. (ამის) შემდეგ 1 დანას ნელი[39]
ჩორთით ატარებს, [7 იქუს] კი აქროლებს.
როდესაც უკან დაბრუნდებიან, განკაზმავს. ვაჭმევ მათ. დალევენ წყალს. [შემდეგ] შეიყვანს
თავლაში, (სადაც) ახალ ბალახს უხვად ცოხნიან მთელი ღამის მანძილზე.
82 დღე (წინა მხარე I 12-20) - მეორე დილას შეკაზმავს. 2 ნელი
ჩორთით ატარებს. როგორც კი განკაზმავს, აჭმევს. შემდეგ სარზე მიაბამს. როდესაც შუადღე
დადგება, მისცემს 1 ხელ ახალ ბალახს. როდესაც მოსაღამოვდება, განკაზმავს. შემდეგ ½
დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ 20 იქუს
ერთ წრეზე[40] აქროლებს.
როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. წყალს არ მისცემს. შეიყვანს თავლაში, (სადაც) მთელი ღამის
მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
83 დღე (წინა მხარე I 21-30) - მეორე დილით შეკაზმავს. ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ 20 იქუს
ერთ წრეზე აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, დაბანს და 5-ჯერ აცურავებს. 1 ჯერზე არაფერს
მისცემს. მეორე ჯერზე ერთ ხელ ახალ ბალახს მისცემს. 2-ჯერ თივას მისცემს, 3-ჯერ არაფერს
არ მისცემს, წყალს კი 5-ჯერ თითო ხელს მისცემს. მე-5 ჯერზე კი წყალს კარგად მისცემს.
როდესაც შინ მორეკავს, დაღერღილ შერეულ ფქვილს მისცემს. ისინიც მთელი ღამის მანძილზე
ცოხნიან.
84-91 დღე (წინა მხარე I 31-39) - 8 ღამის მანძილზე 5 დანას ჩორთით ატარებს. 8 ღამის მანძილზე აჭმევს
და ღამ-ღამობით 7 იქუს აქროლებს.
88 დღე (წინა მხარე I 33-34) - მე-5 ღამეს კი დაბანს თბილი
(წყლით) და მდინარეში არ ჩაიყვანს. საკვებს კი ჭამენ.
92 დღე (წინა მხარე I 34-39) - მე-9 დღეს სარზე მიაბამს. მერე
მისცემს 2 ხელ შერეულ ქერს. საღამოობით შეკაზმავს. 1 დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს
კი აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. მთელი ღამის მანძილზე ცოხნიან ახალ ბალახს.
93 დღე (წინა მხარე I 40-57) - მეორე დილით შეკაზმავს. 2 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს. შემდეგ სარზე მიაბამს. წყალს და საკვებს არ მისცემს. როდესაც შუადღე დადგება,
ერთ ხელ თივას მისცემს. საღამოს შეკაზმავს. (ამის) შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, ხოლო 38 იქუს კი - აქროლებს. ამას ეძახიან: სინისელა აუცამევას, რაც ასე ითარგმნება: აქ 20 იქუს აქროლებს, იქ კი - 7 იქუს
აქროლებს. ამას ეძახიან - „ორმაგ წრეზე ქროლვას“. როდესაც განკაზმავს, 1 ღამეში 5-ჯერ
აცურავებს. როდესაც აჭმევს, პირველად არ მისცემს თივას, მეორედ მისცემს 1 ხელ თივას,
მესამეჯერ ისევ არაფერს არ მისცემს, მე-4 ჯერ ისევ მისცემენ 1 ხელ თივას. როდესაც მდინარიდან
დაბრუნდებიან, მისცემს 1 სათლ შერეულ დაღერღილ ხორბალს და საკვებს.
94-101 დღე (წინა მხარე I 57-62) - შემდეგ შეკაზმავს. 8 ღამის მანძილზე 6 დანას ჩორთით ატარებს. [5-ჯერ შეჭამენ].
98 დღე (წინა მხარე I 59) - მე-5 ღამეს თბილი წყლით დაბანს.
[როდესაც წყლიდან ამოვლენ], თავიანთ საკვებს შეჭამენ. 8 ღამის მანძილზე ჭამენ თავიანთ
საკვებს. [წყალს ყოველ ჯერზე 1 ხელს მისცემს].
102 დღე (წინა მხარე I 63-69) - მე-9 დღეს შეჭამენ 1 ხელ ახალ
ბალახს (და) 2 ხელ შერეულ ქერს. შემდეგ სარზე მიაბამს. საღამოს შეკაზმავს. 2 დანას ნელი ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს და წყალს დაალევინებს. შემდეგ მთელი [ღამის] მაინძილზე ახალ ბალახს უხვად ცოხნიან.
103 დღე (წინა მხარე I 70- II 1-6) – (მეორე) დილით შეკაზმავს.
შემდეგ 2 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც
განკაზმავს, აჭმევს. სარზე მიაბამს. წყალს და საკვებს [არ] მისცემს. საღამოს შეკაზმავს.
½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. (ამის)
შემდეგ 8 იქუს აქროლებს. შემდეგ კი -
30 იქუს აქროლებს. სინისელა აუცამევა ასე ითარგმნება: აქ 8 იქუს აქროლებს, იქ 30 იქუს აქროლებს. ამას ეძახიან „ორმაგ წრეზე
ქროლვას“. როდესაც განკაზმავს, 1 ღამის მანძილზე 5-ჯერ აცურავებს. დაბანის დროს 1 ჯერზე
არ მისცემს თივას, [მე-2 ჯერზე] მისცემს [1 ხელ თივას], მესამეჯერ ისევ არაფერს მისცემს,
მე-4 -ჯერზე კი ისევ ერთ ხელ თივას მისცემს. ყოველ ჯერზე ერთ ხელ წყალს მისცემს. 7
დანას ჩორთით ატარებს, შემდეგ 7 იქუს აქროლებს.
107 დღე (წინა მხარე II 7-8) - როდესაც განკაზმავს, მე-4 ღამეს თბილი წყლით დაბანს. შემდეგ თავლაში
შეიყვანს, სადაც თავიანთ საკვებს შეჭამენ.
108-110 დღე (წინა მხარე II 10-12) - შემდეგ 3 დღის მანძილზე 7 დანას ჩორთით ატარებს.
110 ღამე (წინა მხარე II 12-20) - მე-7 ღამეს 2-ჯერ 7 დანას
ჩორთით ატარებს. როგორც კი შეკაზმავს, ყოველ ჯერზე 7 იქუს აქროლებს. როგორც კი განკაზმავს, აჭმევს. შემდეგ ისინი დამატებით
1 ხელ თივას, 2 ხელ შერეულ ქერს შეჭამენ. ამას რომ დაასრულებენ, სარზე მიაბამს.
111 დღე (წინა მხარე II 20-26) - საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. წყურვილს რომ მოიკლავენ,
შეიყვანენ თავლაში. იქ მთელი ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან უხვად.
112 დღე (წინა მხარე II 27-48) - როდესაც (შემდეგ) დილით შეკაზმავს,
2 დანას ჩორთით ატარებს, არ აქროლებს. შემდეგ
განკაზმავს და აჭმევს შემდეგ კი სარზე მიაბამს. წყალს და საკვებს არ მისცემს. როდესაც
შუადღე დადგება, მისცემს მხოლოდ 1 ხელ თივას. საღმოს შეკაზმავს, ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ ½ დანას
და 7 იქუს თრიუტარტანნა აუცამევა, ანუ სამმაგ-წრეზე აქროლებს, რაც ასე ითარგმნება:
½ დანას და 7 იქუს ქროლვა - ასე ამბობს (ქიქული). როდესაც განკაზმავს, მდინარეში 5-ჯერ
აცურავებს. 1-ჯერზე არ მისცემს თივას, მე-2-ჯერზე მისცემს 1 ხელ თივას. მე-3 ჯერზე
არაფერს არ მისცემს, მე-4 ჯერზე - ისევ 1 ხელ თივას მისცემ. ყოველ ჯერზე მისცემს ერთ
ხელ წყალს. როგორც კი სახლში მორეკავს, მისცემს დამატებით 1 სათლ დაღერღილ ხორბალს
და ისინი შეჭამენ.
113 დღე - 119 ღამე (წინა მხარე II 49-57) - როდესაც გათენდება, იმის შემდეგ 7 ღამის მანძილზე 2-ჯერ 7 დანას ჩორთით ატარებს. 8 იქუს კი - აქროლებს. მე-5 ღამეს თბილი (წყლით)
დაბანს. შეჭამენ (და) შეკაზმავს. შემდეგ 1 ღამეში 3 დანას ჩორთით ატარებს, 8 იქუს
კი - აქროლებს. მე-4 ღამესაც 3 დანას ჩორთით
ატარებს და 8 იქუს კი - აქროლებს.
120-122 დღე (წინა მხარე II 58-65) - შემდეგი 3 ღამის მანძილზე ისევ
შეკაზმავს. პირველ ღამეს 7 დანას აქროლებს,
მეორე ღამეს - 3 დანას ჩორთით ატარებს,
8 იქუს კი - აქროლებს. მე-3 ღამეს 3 დანას ჩორთით ატარებს, 8 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, საკვებს
აჭმევს. შეჭამენ 3 ხელ ქერს და საკვებს, შემდეგ კი სარზე მიაბამს.
123 დღე (წინა მხარე II 65-69) - საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ
1 დანას ჩორთით ატარებს. როგორც კი განკაზმავს,
წყურვილს მოიკლავს. შემდეგ შეიყვანს თავლაში (და) შემდეგ მთელი ღამის მანძილზე თივას
ცოხნიან.
124 დღე (წინა მხარე II 70 - უკანა მხარე III 10) - (მეორე)
დილით შეკაზმავს. 3 დანას ჩორთით ატარებს,
8 იქუს კი - აქროლებს. შემდეგ განკაზმავს,
აჭმევს, წყალს და საკვებს მისცემს. როდესაც შუადღე დადგება, თივას აჭმევს. სანამ არ
მოსაღამოვდება, წყალს სვამენ. შემდეგ სარზე მიაბამს. საღამოს შეკაზმავს. 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
წყალს არ მისცემს, თავლაში შეიყვანს (და) მთელი ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
125 დღე (უკანა მხარე III 11-28) - (მეორე) დილით ისევ შეკაზმავს
და 2 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს (და)
სარზე მიაბამს. წყალს და საკვებს არ მისცემს. როდესაც შუადღე დადგება, 1 ხელ ახალ ბალახს
შეჭამენ. საღამოს შეკაზმავს. ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ ტრიუარტანნა (3-მმაგ-წრეზე) ½ დანას აქროლებს. როგორც კი განკაზმავს, 5-ჯერ
მდინარეში აცურავებს. პირველ ჯერზე არ მისცემს თივას, მე-2-ჯერზე მისცემს 1 ხელ თივას,
მე-3-ჯერზე - ისევ არაფერს, მე-4-ჯერზე - ისევ 1 ხელ თივას. ყოველ ჯერზე 1 ხელ წყალს
მისცემს. მდინარიდან რომ ამოვლენ, თავლაში წაიყვანს. დამატებით 1 სათლ შერეულ დაღერღილ
ხორბალს მისცემს და ისინიც შეჭამენ.
126 დღე (უკანა მხარე III 29-33) - როდესაც გათენდება, შემდეგი
5 ღამის მანძილზე ჩორთით ატარებს. 1 ღამეს 3 დანას
ჩორთით ატარებს, 10 იქუზე კი - აქროლებს;
მე-2, მე-3 და მე-4 ღამეს ასევე ჩორთით ატარებს და 10 იქუს კი - აქროლებს. მე-5 ღამეს თბილი წყლით აბანავებს და შეკაზმავს.
131 დღე (უკანა მხარე III 34-35) - შემდგომ, 1 ღამე 7 დანას ჩორთით ატარებს და 10 იქუს კი - აქროლებს.
132 დღე (უკანა მხარე III 35) - მე-2 ღამეს 3 დანას ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი - აქროლებს.
133 დღე (უკანა მხარე III 36-41) - მე-3 ღამეს ისევ 7 დანას ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი - აქროლებს. შემდეგ განკაზმავს, მისცემს
წყალს, 1 ხელ თივას და 2 ხელ შერეულ ქერს და ისინი შეჭამენ. როდესაც საკვებს დაასრულებენ,
საღამოობით შეკაზმავს ხოლმე.
134 დღე (უკანა მხარე III 42-46) - 1 დანას ჩორთით ატარებს. როგორც კი განკაზმავს, აჭმევს. წყალს მისცემს. შემდეგ
შეიყვანს თავლაში, (სადაც) მთელი ღამის მანძილზე ჭამენ ახალ ბალახს.
135 დღე (უკანა მხარე III 47-64) - როდესაც (შემდეგ) დილით შეკაზმავს,
2 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს (და) სარზე მიაბამს. როდესაც შუადღე დადგება, 1 ხელ ქერს მისცემს. საღამოობით
კი შეკაზმავს. 67 იქუს ჩორთით ატარებს
(ანუ) „4 წრეს“. როგორც კი განკაზმავს, 5-ჯერ მდინარეში აცურავებს. 1 ჯერზე არაფერს
მისცემს. მე-2 ჯერზე, შემდეგ 1 ხელ ქერს მისცემს. მე-3 ჯერზე არაფერს მისცემს. მე-4
ჯერზე ისევ 1 ხელ ქერს მისცემს. 1 პეშვ წყალს მისცემს ყოველ ჯერზე. მე-5 ჯერზე სახლში
წარეკავს და თავლაში შეიყვანს. იქ შეჭამენ 1 სათლ შერეულ დაღერღილ ხორბალს და თავიანთ
საკვებს.
136-141 დღე (უკანა მხარე III 65-73 - IV 1) - შემდეგი 6 ღამის
მანძილზე თავლაში იდგებიან. საკვებს შეჭამენ. ღამ-ღამობით შეკაზმავს. 1 ღამეს 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს
კი - აქროლებს. უკან რომ მორეკავს, შემდეგ 10 იქუს
აქროლებს. მე-4 ღამესაც ასევე მოიქცევა. მე-5 ღამეს თბილი წყლით დაბანს. შემდეგ თავლაში
შეიყვანს, (სადაც) საკვებს შეჭამენ. როდესაც დაღამდება, შეკაზმავს. 6 დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს. უკან რომ მორეკავს,
10 იქუს აქროლებს. შემდგომ განკაზმავს,
აჭმევს და ასმევს წყალს (და) თავლაში შერე[კავს, (სადაც) თივას შეჭამენ].
142 დღე (უკანა მხარე IV 2-11) - [როდესაც გათენდება, 2 [დანას] და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს
კი - [აქროლებს]. უკან რომ მორეკავს, 10 იქუს
აქროლებს. შემდეგ [3 დ]ანას უკან დააბრუნებს (და) განკაზმავს, აჭმევს.
შემდგომ წყალს დალევენ (და) თავლაში შეიყვანს. [მისცემს] შერეულ 1 ხელ თივას, და 1
ხელ ქატოს და 3 ხელ ქერს (და) ისინი შეჭამენ. [საღამოობით შეკაზმავს]. 1 დანას აქროლებს. [როდე]საც განკაზმავს, შეიყვანს
თავლაში, (სადაც) შემდეგ შეჭამენ თივას და 1 ხელ ქატოს მთელი ღამის მანძილზე.
143 დღე (უკანა მხარე IV 12-15) - შემდგომ, 1 ღამეს შეკაზმავს.
2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს. 7 იქუს
კი - აქროლებს. უკან რომ მოირეკავს, 10 იქუს
აქროლებს. შემდეგ განკაზმავს, აჭმევს (და) შემდეგ თავლაში შეიყვანს.
144 დღე (უკანა მხარე IV 16-23) - როდესაც შუადღე დადგება, მისცემს ახალ ბალახს. როდესაც დღე გადავა,
წყალს მისცემს. საღამოს არაფერს არ მისცემს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს (სადაც) მთელი
ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
145 დღე (უკანა მხარე IV 24-41) - მეორე დილით შეკაზმავს. 2
დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს. წყალს არ მისცემს. შემდეგ სარზე მიაბამს. როდესაც შუადღე დადგება, მისცემს
1 ხელ თივას. საღამოს შეკაზმავს. ½ დანას
და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს უკან აქროლებს: „5 წრეს“. როდესაც განკაზმავს, შეიყვანს თავლაში.
როდესაც დამშვიდდებიან, 5-ჯერ დაბანს, შემდეგ აცურავებს. 1 ჯერზე არაფერს მისცემს,
მე-2 ჯერზე 1 ხელ თივას მისცემს, მე-3 ჯერზე ისევ არაფერს მისცემს, მე-4 ჯერზე 1 ხელ
თივას მისცემს. 1 ხელ წყალს მისცემს ყოველ ჯერზე. როდესაც მე-5 ჯერზე სახლში მოიყვანს,
შეიყვანს თავლაში, (სადაც) 1 სათლ შერეულ დაღერღილ ხორბალს მისცემს და ისინიც შეჭამენ.
146-150 დღე (უკანა მხარე IV 42-45) - 5 დღის მანძილზე ჭამენ. ყოველდღიურად
შეკაზმავს ხოლმე. შემდეგ 1 დღეს 2 დანას და
½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. როდესაც უკან მოიყვანს,
10 იქუს კი - აქროლებს.
150 დღე (უკანა მხარე IV 46) - შემდეგ 3 დანას უკან
წამოიყვანს. 5 დღის მანძილზე ასევე მეორდება.
151 დღე (უკანა მხარე IV 47-59) - როდესაც მე-6 დღეს განკაზმავს,
თბილის წყლით დაბანს, და მისცემს დასალევად წყალს. როდესაც შემდეგ თავლაში შეიყვანს,
მისცემს შერეულ 1 ხელ თივას, 1 ხელ ქატოს და 1 ხელ ქერს. შემდეგ თოკზე მიაბამს. საღამოობით
შეკაზმავს. 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც
განკაზმავს, აჭმევს და წყალს მისცემს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. მისცემს 2 ხელ ქატოს,
1 ხელ ქერს და 4 ხელ თივას. როდესაც საკვებს მორჩებიან, მთელი ღამის მანძილზე ახალ
ბალახს ცოხნიან.
152 დღე (უკანა მხარე IV 60-77) - როდესაც ისინი ადრიანად წყალს
დაალევინებს, შეკაზმავს. შემდეგ 2 დანას
ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. შემდეგ
ისევ ½ დანას ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს
და წყალს დაალევინებს. შეურევს ½ ხელ ქატოს, 1 ხელ თივას და ისინი შეჭამენ. როდესაც
საკვებს მორჩებიან, შეკაზმავს და ½ დანას
ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი - აქროლებს.
როდესაც განკაზმავს, წყალს დალევენ. შემდეგ თავლაში შეიყვანს და სარზე მიაბამს. საღამოს
შეკაზმავს. 1 დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, [ქროლვით კი ½ დანას] და 10 იქუს აქროლებს: „4 წრეს“. [რო]დესაც განკაზმავს, აჭმევს, მისცემს წყალს.
[შემდეგ] მისცემს 1 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს, 4 ხელ თივას. როდესაც დაასრულებენ, სარზე
მიაბამს. მთელი ღამე თავლაში იდგებიან.
მარცხენა გვერდი: 2 ფირფიტა
III ფირფიტა:
152 დღე (წინა მხარე I 1-5) - როდესაც შუაღამე დადგება, შეკაზმავს.
შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 37 იქუს კი აქროლებს. ამას ეძახიან „2 შუაღამის
წრეს“. როდესაც განკაზმავს, 3-ჯერ დაბანს და აცურავებს.
153 დღე (წინა მხარე I 6-36) - როდესაც მზე ამოვა, შეკაზმავს.
შემდეგ ½ დანას ჩორთით ატარებს, შემდეგ 90 იქუს აქროლებს. ამას ეძახიან „6 წრეს“. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. წყალს
არ მისცემს. შემდეგ მისცემს ერთ [ხე]ლ ქატოს, 1 ხელ ხორბალს, ½ ხელ ქერს, 4 ხელ თი[ვას].
[საღამოს] შეკაზმავს. [შემდეგ ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს] 3[7 იქუს] კი - აქროლებს. ამას ეძახიან „2 წრეს“].
როდესაც მათ ქროლ[ვით ქალაქში შეიყვანს], განკაზმავს. (ასალს) გადაა[ფარებს]. შემდეგ
[თავლა]ში შეიყვანს. თავლა ამასობაში გამთბარია. როდესაც ცხენები [შეწუხდებიან] და
ოფლი გამოუვათ, აღვირს[41]
და ასალს] მოხსნის. შემდეგ მოხსნის ლაგამს. გამოიყვანს გარეთ. შემდეგ თბილი წყლით დაბანს.
..., შემდეგ ღამის მანძილზე 5-ჯერ დაბანს და აცურავებს. პირველ ჯერზე რომ ამოიყვანს,
მისცემს 1 ხელ ახალ ბალახს, მე-3-ჯერზე არ მისცემს, მე-4-ჯერზე ისევ მისცემს თივას,
მე-5-ჯერზე კი სახლში წარეკავს (და) მისცემს შერეულ 1 დაღერღილ ხორბალს და გამოკვებავს.
154-158 დღე (წინა მხარე I 37-49) - 5 დღის მანძილზე ჭამენ საკვებს.
ყოველდღიურად შეკაზმავს. 1 დღეს 2 დანას
და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს [აქროლებს]. უკან კი 10 იქუს [აქროლებს. შემდეგ 2 დანას
უკან წამოიყვანს. 4 დღესაც ასე მოიქცევა. როდესაც განკაზმავს, თავლაში შეიყვანს. შემდეგ
მისცემს შერეულ 1 ხელ ქატოს (და) [1 ხე]ლ თივას. შემდეგ შეურევენ 2 ხელ ქერს. როდესაც
ისინი საკვებს მორჩებიან, სარზე მიაბამს.
158 დღე (წინა მხარე I 49-58) - საღამოს [შე]კაზმავს. შემდეგ
1 დანას ჩორთით ატარებს. [როდესაც] უკან
დააბრუნებს, [გან]კაზმავს. აჭმევს და წყალს მის[ცემს]. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. მისცემს
შერეულ 1 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს, [4 ხელ თივას]. [როგორც კი საკვებს დაასრულე]ბენ,
[მთელი ღამის მანძილზე ცოხნიან ახალ ბალახს].
159 დღე (წინა მხარე
II 1-50) - როდესაც (მეორე) დილით წყალს დალევენ, შეკაზმავს. 2 დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. ½ დანას ისევ ჩორთით ატარებს, 10 იქუს
კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს. მისცემს წყალს. თავლაში შეიყვანს. შემდეგ
მისცემს 1 ხელ ქატოს. როდესაც [ჭამ]ას დაასრულებენ, შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას [ჩორ]თით ატარებს, 10 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს.
მისცემს წყალს. შემდეგ სარზე მიაბამს. როდესაც შუადღე დადგება, შეჭამენ 1 ხელ ახალ
ბალახს. საღამოს შეკაზმავს. ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს, ½ დანას და 20 იქუს კი აქროლებს: „5 წრე“-ს ეძახიან ამას. როდესაც
განკაზმავს, აჭმევს და წყალს დალევენ. შემდეგ აჭმევს შერეულ 2 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს
და 4 ხელ თივას. როდესაც შუაღამის საგუშაგოს
დრო[42]
დადგება, შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს, ½ დანას კი - აქროლებს. ამას ჰქვია „3 წრე“.
როდესაც განკაზმავს, შუაღამეს თბილი წყლით დაბანს 3-ჯერ და მდინარეში აცურავებს. დალევენ
წყალს. ხოლო როდესაც წყლიდან დაბრუნდებიან, ისევ შეკაზმავს, ½ დანას ჩორთით ატარებს, 1 დანას კი - აქროლებს: სათთა-ვართანნა სითთანნა, რაც ნიშნავს „7 წრე“-ს.
ვინც დაბანილია და იცურავა, მიდიან. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს, წყალს არ მისცემს.
შემდეგ აჭმევს შერეულ 1 ხელ ქატოს, 2 ხელ დაღერღილ ხორბალს, 1 ხელ ქერს, 4 ხელ თივას.
როდესაც საკვებს დაასრულებენ, მთელი დღის მანძილზე ცოხნიან ახალ ბალახს.
160 დღე (წინა მხარე II 52-55; უკანა მხარე III 1-22) - საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, ½ დანას
კი - აქროლებს. ამას ეძახიან „3 წრეს“. ქალაქში უკან ქროლვით მოიყვანს. შემდეგ განკაზმავს,
თავლაში შეიყვანს. თავლა ამ დროს თბილია. როდესაც ცხენები შეწუხდებიან და ოფლი გამოუვათ,
აღვირსა და ასალს მოხსნის, ლაგამსაც ახსნის. ღამე გარეთ გაიყვანს, დაბანს თბილი წყლით.
შემდეგ მდინარესთან მიიყვანს და 5-ჯერ წყალში აცურავებს. 1 ჯერზე არაფერს არ მისცემს,
მე-2 ჯერზე ისევ არაფერს არ მისცემს, მე-4 ჯერზე 1 ხელ თივას მისცემს. ყოველ ჯერზე
მისცემს 1 თას წყალს]. შემდეგ [შინ წაიყვანს თავლაში და] შერეულ 1 დაღერღილ ხორბალს
და ქერს მისცემს.
161-165 დღე (უკანა მხარე
III 23-48) - [5 დღის მანძილზე საკვებს ჭამენ]... 1 დღეს 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს,]
7 იქუს კი - [აქროლებს]. [უკან] 10 იქუს აქროლებს. შემდეგ უკან 3 დანას ბრუნდებიან. მე-3 დღეს ასევე იქცევიან.
როდესაც განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს და თავლაში შერეკავს. შემდეგ ½ ხელ ქატოს
(და) 1 ხელ თივას მისცემს. შეჭამენ და დამატებით კიდევ შეჭამენ შერეულ 3 ხელ ქატოს.
როდესაც მოსაღამოვდება, შეკაზმავს. [შემდეგ] 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც უკან მოიყვანს, განკაზმავს, აჭმევს და წყალს
დალევენ, შეიყვანს თავლაში. შეჭამენ შერეულ 2 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს და 4 ხელ თივას.
როდესაც საკვებს დაასრულებენ, მთელი ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
166 დღე (უკანა მხარე III 49-60; IV 1-4) - როდესაც გათენდება,
დალევენ წყალს. შემდეგ შეკაზმავს, 2 დანას
[ჩორთით] ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს.
½ დანას [აქროლებს], უკან 10 იქუს აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, [აჭმევს].
შემდეგ მისცემს წყალს, თავლაში შეიყვანს და შერეულ ½ ხელ ქატოს (და) 1 ხელ თივას აჭმევს.
როდესაც [საკვებს] მორჩებიან, საღამოს შეკაზმავს, ½ დანას ჩორთით ატარებს, 15 იქუს
კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს და წყალს მისცემს, შემდეგ თავლაში შეიყვანს
(და) სარზე მიაბამს.
167 დღე (უკანა მხარე
IV 4-30) - როდესაც შუადღე დადგება, მისცემს 1 ხელ თივას. როდესაც მოსაღამოვდება, შეკაზმავს.
შემდეგ ½ დანას და 27 იქუს ჩორთით ატარებს, და ½ დანას და 27 იქუს კი აქროლებს. ამას ჰქვია „5 წრე“. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს და
წყალს დალევენ. შემდეგ შეურევ 3 ხელ ქატოს, [2 ხე]ლ ქერს და 5 ხელ თივას და ისინი შეჭამენ.
შუაღამეს შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას და
20 იქუს ჩორთით ატარებს, ½ დანას კი - აქროლებს: „3 წრე“ ჰქვია ამას.
როდესაც განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს. შემდეგ მდინარესთან მიიყვანს, 3-ჯერ აბანავებს
და აცურავებს. წყლიდან ამოსულებს შეკაზმავს. შემდეგ 1 დანას და 20 იქუს აქროლებს
არენაზე. მისი სიგრძეა 5 იქუ და სიგანე
- 3 ½ იქუ. გარშემო მორებით არის მოზღუდული.
ცხენები 6-ჯერ შემოუვლიან წრეს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს, წყალს არ მისცემს. შემდეგ
მისცემს შერეულ 1 ხელ ქატოს, 1 ხელ დაღერღილ ხორბალს, 1 ხელ [ქერს] და 4 ხელ თივას.
168 დღე (უკანა მხარე IV 31-57) - როდესაც საკვებს მორჩებიან,
მთელი დღის მანძილზე ცოხნიან თივას. საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს [ჩორთით] ატარებს, ½ დანას
კი - აქროლებს. ამას ეძახიან ტრი-ვართანნა-ს,
ამას ჰქვია: „3 წრე“. შემდეგ ქროლვით ქალაქში შეიყვანს. როდესაც განკაზმავს, ასალს
გადააფარებს. შემდეგ [თავლაში] შეიყვანს. თავლა უკვე გამთბარია. როდესაც [ცხენები]
შეწუხდებიან და ოფლი [წამოუვათ], ასალს აიღებს და აღვირს ასხნის. შემდეგ გარეთ გაიყვანს
და თბილი სწყლით დაბანს. მდინარესთან მიიყვანს და ღამის მანძილზე 5-ჯერ [აცურავებს].
პირველ ჯერზე არაფერს არ მისცემს. როდესაც 2-ჯერ ამოვლენ, 1 ხელ თივას მისცემს. მე-3
ჯერ ისევ არაფერს არ მისცემს. მე-4-ჯერზე ისევ 1 ხელ თივას მისცემს და ყოველ ჯერზე
მიაწვდის წყალს. როდესაც მე-5 ჯერზე სახლში წამორეკავს შეიყვანს თავლაში და შერეულ
1 სათლ დაღერღილ ხორბალს და თავიანთ სამყოფ ქერს მისცემს.
მარცხენა გვერდი: 3 ფირფიტა
IV ფირფიტა
169-172 დღე (წინა მხარე I 1-12) - შემდეგ მისცემს [ქე]რს საჭმელად.
1 დღეს 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. უკან კი - 10 იქუს [აქროლებს]. შემდეგ 3 დანას უკან წამოიყვანს. როდესაც მე-4 დღე დასრულდება,
ისევ ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს და თავლაში შეიყვანს.
შემდეგ დამატებით შერეულ 1 ხელ თივას ½ ხელ ქერს მისცემს. შემდეგ 2 ხელ ქერს შეჭამენ.
როდესაც დაასრულებენ, სარზე მიაბამს. საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ 1 დანას ჩორთით ატარებს. განკაზმავს, აჭმევს
და ასმევს. შემდეგ შეიყვანს თავლაში და შეჭამენ შერეულ 3 ხელ თივას (და) 2 ხელ ქერს.
როდესაც დაასრულებენ, მთელი ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
173 დღე (წინა მხარე I 13-21) - (მეორე) დილით დაალევინებს და
შეკაზმავს. შემდეგ 2 დანას ჩორთით ატარებს
7 იქუს კი აქროლებს... როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს, წყალს არ დაალევინებს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს და სარზე მიაბამს. როდესაც
შუადღე დადგება, 1 ხელ თივას მისცემს, საღამოს შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 1 დანას
კი - სათა-ვართანა (= „შვიდ წრეს“) აქროლებს.
ამას ჰქვია „7 წრე“. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს, მაგრამ წყალს არ მისცემს. შემდეგ
თავლაში შეიყვანს. მთელი ღამის მანძილზე ახალ ბალახს ცოხნიან.
174 დღე (წინა მხარე I 22-35) - (მეორე) დილით ადრე, ჩქარა
შეკაზმავს. ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს. შემდეგ ქალაქში ქროლვით
მოიყვანს. როდესაც განკაზმავს, ასალს გადააფარებს და თავლაში შეიყვანს. თავლა კარგად
გამთბარია. როდესაც ცხენები შეწუხდებიან და ოფლი გამოუვათ, აღვირს და ასალს მოხსნის,
შემდეგ ლაგამსაც ახსნის. გამოიყვანს გარეთ და თბილი წყლით დაბანს, შემდეგ მდინარესთან
მიიყვანს და 5-ჯერ აცურავებს. პირველ ჯერზე
არაფერს მისცემს, მე-2 ჯერზე - 1 ხელ თივას მისცემს, მე-3 ჯერზე ისევ არაფერს, მე-4
ჯერზე - კვლავ 1 ხელ თივას. შეჭამენ. ყოველ ჯერზე მისცემს 1 თასს წყალს. როდესაც მე-4
დღეს (მე-5-ჯერ) წყლიდან ამოვლენ, თავლაში შეიყვანს (და) 1 სათლ შერეულ დაღერღილ ხორბალს
და მათ საკვებს აჭმევენ. ისინიც შეჭამენ.
175-176 დღე (წინა მხარე
I 36-46) - 2 დღის მანძილზე 2-ჯერ ჭამენ თავიანთ კუთვნილ ქერს. შემდეგ ნა-ვართანას (= „ცხრა-წრეზე ქროლვას“) დაიწყებენ.
1 დღეს 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. უკან - 10 იქუს აქროლებს. მე-2 დღეს ისევ ჩორთით ატარებს.
შემდეგ 3 დანას (უკან) წამოიყვანს. როდესაც
განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. შერეულ 1 ხელ თივას (და)
1 ხელ ქატოს მისცემს. შემდგომ მისცემს 4 ხელ ქერს. საღამოს შეკაზმავს და 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს და ასმევს და თავლაში შეიყვანს. შერეულ 2 ხელ ქატოს, 1 ხელ ქერს და 4 ხელ თივას
მისცემს. როდესაც კვებას დაასრულებენ, მთელი ღამის მანძილზე თივას ცოხნიან.
177 დღე (წინა მხარე I 47-63) - როდესაც (მეორე) დილით წყალს
მისცემს, ისევ შეკაზმავს. 2 დანას ჩორთით
ატარებს, 7 იქუს კი - აქროლებს. უკან ½
დანას ჩორთით ატარებს, 10 იქუს კი აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს
და ასმევს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. მისცემს შერეულ 1 ხელ თივას და ½ ხელ ქერს. როდესაც
შუადღე დადგება, შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას
ჩორთით ატარებს, 15 მინდორს კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს და ასმევს,
შეიყვანს თავლაში და სარზე მიაბამს. მისცემს 1 ხელ თივას, საღამოს კი შეკაზმავს და
½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ, ფანცა-ვართანა
(„5 წრე“), ანუ {1/2 დანას} და 27 იქუს აქროლებს. „5 წრე“ ჰქვია ამას. როგორც
კი განკაზმავს, აჭმევს და ასმევს. შემდეგ შეიყვანს თავლაში და აჭმევს შერეულ 3 ხელ
ქატოს, 1 ხელ ქერს და 5 ხელ თივას. როდესაც საკვებს დაასრულებენ, მთელი ღამის მანძილზე
ახალ ბალახს ცოხნიან.
178 დღე (წინა მხარე
I 64-66; უკანა მხარე 1-30) - (მეორე) დილით უთენია შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას ჩორთით ატარებს, ტრი-ვართანა-ს, ანუ ½ დანას აქროლებს. {„3 წრე“} ჰქვია ამას. როდესაც
განკაზმავს, თბილის წყლით დაბანს. მიიყვანს მდინარესთან და 7-ჯერ აცურავებს. 1 და
2 ჯერზე არაფერს მისცემს. როდესაც მე-3 ჯერზე წყლიდან ამოიყვანს, მისცემს 1 ხელ თივას.
მე-4 ჯერზე ისევ არაფერს მიცემს. როდესაც წყლიდან ამოვლენ, კუდებს გაუნასკვავს[43],
შემდეგ შეკაზმავს. ½ დანას ჩორთით ატარებს.
შემდეგ სათა-ვართანა
(„შვიდი წრე“), ანუ 1 დანას აქროლებს.
„7 წრეს“ ეძახიან ამას. როდესაც განკაზმავს, აღვირს არ მოხსნის, ისე აჭმევს და დაასვენებს.
შემდეგ ისევ შეკაზმავს. შემდეგ ½ დანას
ჩორთით ატარებს. შემდეგ ½ დანას და 7 იქუს - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს
და დაალევინებს. შემდეგ მისცემს 1 ხელ თივას და 1 ხელ ქატოს. შეჭამენ. როდესაც საკვებს
დაასრულებენ, შეკაზმავს, ½ დანას ჩორთით
ატარებს, 20 იქუს კი - აქროლებს. როდესაც
განკაზმავს, აჭმევს და ასმევს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს. შერეულ 3 ხელ ქატოს, 2 ხელ
ქერს და 6 ხელ თივას მისცემს. როდესაც საკვებს დაასრულებს, შუაღამეს შეკაზმავს. შემდეგ
½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს, 30 იქუს
კი - აქროლებს. როდესაც განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს, შემდეგ მდინარესთან მიიყვანს
და 3-ჯერ აცურავებს. შემდეგ შეკაზმავს და არენაზე „9 წრეს“ (ნავა-ვართანა ვასანასია-ს), ანუ 1 დანას და 80 იქუს კი - აქროლებს.
არენის სიგრძეა 6 იქუ, სიგანე კი - 4 იქუ. არენას 9-ჯერ შემოარტყამენ წრეს. როდესაც
განკაზმავს, აჭმევს, მაგრამ არ დაალევინებს. შემდეგ შეიყვანს თავლაში. აჭმევს შერეულ
1 ხელ ქატოს, 1 ხელ დაღერღილ ხორბალს, 1 ხელ ქერს და 4 ხელ თივას.
179
დღე (უკანა მხარე 31-44) - შემდეგ მთელი დღის მანძილზე თივას ცოხნიან.
საღამოს შეკაზმავს, ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ „ორმაგი ქროლვით“
– 37 იქუს აქროლებს. უკან ქროლვით მოიყვანს
ქალაქში. განკაზმავს, ასალს გადააფარებს (და) თავლაში შეიყვანს. თავლა გამთბარია. როდესაც
ცხენები შეწუხდებიან, აღვირს და ასალს მოხსნის. შემდემ ლაგამსაც მოხსნის. ღამით გარეთ
გაიყვანს, დაბანს თბილი წყლით. შემდეგ მდინარესთან მიიყვანს და 4-ჯერ წყალში აცურავებს.
1 ჯერზე არაფერს არ მისცემენ. მე-2 ჯერზე 1 ხელ თივას მისცემს, მე-3 ჯერზე ისევ არაფერს
არ მისცემს, მე-4 ჯერზე ისევ [1 ხელ თ]ივას? მისცემს. როდესაც წყლიდან ამოიყვანს,
1 ხელ დაღერღილ ხორბალს და საკვებს მისცემს.
180-182
დღე (უკანა მხარე 45-55) - 3 დღის მანძილზე საკვებს ჭამენ. ... შემდეგ
შეკაზმავს. 1 დღე 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. უკან 10 იქუს აქროლებს. მე-3 დღეს ისევ ჩორთით ატარებს.
როდესაც განკაზმავს, თბილი წყლით დაბანს, შემდეგ თავლაში შეიყვანს, აჭმევს 1 ხელ თივას?
½ ხელ ქატოს. შემდეგ ჭამენ შერეულ 2 ხელ ქერს. საღამოს შეკაზმავს, 1 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს და ასმევს, შემდეგ თავლაში შეიყვანს. 2 ხელ ქატოს, 3 ხელ თივას აჭმევს. როდესაც
საკვებს დაასრულებენ, მთელი ღამის მანძილზე თივას ცოხნიან.
183
დღე (უკანა მხარე 56-64) - (მეორე) დილით შეკაზმავს (და) 2 დანას ჩორთით ატარებს. როდესაც განკაზმავს,
აჭმევს, მაგრამ არ ასმევს. შემდეგ თავლაში შეიყვანს (და) თოკზე მიაბამს. როდესაც შუადღე
დადგება, მისცემს 1 ხელ თივას. საღამოს შეკაზმავს, ½ დანას და 20 იქუს ჩორთით ატარებს.
შემდეგ 7-წრეზე აქროლებს... 1 დანას - აქროლებს.
„7 წრეზე ქროლვას“ ეძახიან ამას. როდესაც განკაზმავს, აჭმევს და არ ასმევს. შემდეგ
მთელი ღამის მანძილზე თივას ცოხნიან.
184
დღე (ქვემო კიდე
1-4; მარცხენა კიდე 1-6; V ფირფიტა
1-7 - (მეორე დილით) შეკაზმავს, ½ დანას
და 20 იქუს ჩორთით ატარებს. შემდეგ ტრი-ვართანა (= „3-წრეს“) – ½ დანას და 7 იქუს აქროლებს. „3 წრეს“ ეძახიან ამას. შემდეგ ქროლვით უკან დაბრუნდებიან
ქალაქში. [როგორც კი გან]კაზმავს, ასალს გადააფარებს. თავლაში შეიყვანს. თავლა გამთბარია.
როდესაც ცხენები შეწუხდებიან, აღვირს და ასალს მოხსნის, შემდეგ ლაგამსაც ახსნის. შეიყვანს
თავლაში, დაბანს თბილი წყლით. შემდეგ წაიყვანს მდინარეზე და 4-ჯერ აცურავებს. ყოველ
ჯერზე 1 ხელ თივას? (და) 1 ხელ ქერს მისცემს. როგორც კი წყლიდან დაბრუნდებიან, თავლაში
შეიყვანს და მისცემს 1 სათლ დაღერღილ ხორბალს. შემდეგ შეურევს ქერს მათ საკვებში.
4 ფირფიტა, დაუსრულებელი
[1 სათლ] დაღერღილ
ხორბალს მისცემს, ქერს საკვებში აურევს. [შემდეგ] 5 დღის მანძილზე ჭამენ ამ საკვებს.
ყოველდღიურად? [1 დღეს?] 2 დანას და ½ დანას ჩორთით ატარებს, 7 იქუს კი აქროლებს. უკან 10 იქუს აქროლებს. შემდეგ 3 დანას უკან... მე-3 დღეს ისევე მოიქცევა.
[1] https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/hetkonk/hetkonk_abfrage.php?c=284
[5] დაწვრილებით ტექსტების
რედაქციებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვის შესახებ: Raulwing (2003,
2009).
[6] ტერმინი მერემაეთუხუცესი/მეჯოგეთუხუცესი გვხვდება ქართულ ისტორიულ
წყაროებში. იგი გახლდათ მმართველობის ცენტრალური აპარატის მოხელე, სამეფო ცხენსაშენის მეურნე, ევალებოდა რემის გამრავლება, გამოკვება, მოვლა და გახედვნა: ცენტრალური და ადგილობრივი
სამოხელეო წყობა
შუა საუკუნეების
საქართველოში (2017); დაწვრილებით ძველ ეგვიპტეში ცხენების გამხედნავის
შესახებ: Litecky, T. G. D., (2021).
[7] არქეოლოგიურად თავლის ტიპის ნაგებობები აღმოჩენილია ბეიჯესულტანში (Lloyd
S.; Mellaart J., (1956), 105; Mac Sweeney, N., (2010), 19 და, სავარაუდოდ, ქუშაქლი/სარისაში:
Müller-Karpe, A, (2017).
[8] როგორც ტექსტიდან ირკვევა, ქიქული
ცხენების გახედვნას იწყებდა შემოდგომაზე, როდესაც მოსავალს აიღებდნენ და საქონელს და
ცხენებს გამოუშვებდნენ საბალახოდ. შესაბამისად, გაზაფხულის დადგომისთვის ცხენები ფიზიკურად
მზად იქნებოდნენ საბრძოლველად/საზიდრად. ასევე ძალიან საინტერესოა, რომ ქიქულის გახედვნისა
და კვების რეჟიმის მეთოდი ბევრ ასპექტში ემთხვევა ცხენის თანამედროვე წვრთნის პრინციპებს.
1991-1992 წლებში, დოქტორმა ა. ნილანდმა, ავსტრალიაში ექსპერიმენტის სახით გამოსცადა
ქიქულის ტექსტში მითითებული გახედვნის მეთოდი არაბულ ცხენებზე და ძალიან საინტერესო
შედეგებს მიაღწია: Nyland, A., (1993); (2009).
[9] არსებობს შუაასურული ტექსტის ფრაგმენტები
ეტლში შესაბმელი ცხენების გახედვნის შესახებ: Ebeling, E., (1951).
[10] Xenophon, Hippike.
[11] დაწვრილებით ქართული ვეტერინარული ტექსტების შესახებ: აბულაძე, თ.,
სამყურაშვილი, ლ., (2022), 7-8; 79-83; 85-127; ჯვარშეიშვილი კ., (1967).
[12] LÚa[š]ušani – სანსკრიტ. aśva-sana- ცხენოსანი (მეცხენე, ცხენის გამწვრთნელი,
გამხედნავი). ეს ტერმინი წმინდა ინდოევროპულია, შესაბამისად, მოსაზრებები მისი ხურიტული
წარმომავლობის შესახებ საეჭვოა: Kammenhuber A., (1961); Mayrhofer M., (1966);
(1974); Raulwing, P., (1999).
[13] ANŠE.KUR.RAHI.A,
დაწვრილებით ტერმინის შესახებ: RlA (2005), 463, Starke, F., (2000; 2001). ძველ აღმოსავლეთში ცხენის ფასის შესახებ:
ასტახიშვილი ე., ღამბაშიძე მ., (2020), 33; ასევე ხეთური კანონები: ღამბაშიძე მ., ასტახიშვილი
ე., (2021), 357-384.
[14] ხეთური სიგრძის საზომი ერთეულების შესახებ აზრთა სხვადასხვაობაა.
ერთი რამ ცხადია, რომ იმის მიუხედავად, რომ ეს ტერმინები იდეოგრამების სახით, ანდაც
აქადურ ენაზე გვხვდება, მათი ზომები არ ემთხვევა შუამდინარულ ზომებს (მაგ. შუმ. 1 DANNA =
10.7 კმ-ს). ყველაზე რეალური შესატყვისი ხეთურ
რეალობაში სავარაუდოდ, შემდეგია: 1 DANNA
= აქად. BĪ/ĒRU = 1500 მ, Melchert H. G. (1980), 50-56.
[15] penna- ტერმინის შესახებ: Nyland, A., (1992). 293-296.
[16] ზემოთხსენებულ საზომ ერთეულ DANNA-ს მსგავსად, იგივე შეიძლება ვთქვათ ამ ტერმინზეც, რომ იგი არ ემთხვევა
მესოპოტამიურ ზომას: 1 IKU = 15 მ; 100 IKU = 1 DANNA, Melchert H. G. (1980), 50-56.
[17] parh- ტერმინის შესახებ: Nyland, A., (1992). 293-296.
[18] UPNI/UPNU = hazzila- handful, fistful, Handvoll, Ünal A. (2007), 761;
Kammenhuber A. (1961) 329. 1 ხელი, 1 პორცია (სავარაუდოდ, იწონიდა
დაახლ. 0.5 კილოს/ლიტრს, შესაბამისად, ქიქულის მიერ მოცემული საკვების რაოდენობა შეესაბამება
თანამედროვე ცხენის კვების რაციონს როგორც რაოდენობრივად, ასევე დღის მანძილზე საჭმლის
განაწილების კუთხითაც - სამჯერადი კვება, როდესაც დილით ცხენს აჭმევენ ცოტას, შუადღეს
უფრო მეტს, ხოლო საღამოს - ყველაზე მეტს). თანამედროვე ცხენის გამოკვების შესახებ:
ჭინჭარაძე ზ., (2022).
[19] kanza - ტრადიციულად ითარგმნება, როგორც
„ხორბალი“. სავარაუდოდ, საუბარია ქატოზე, რომელიც ცხენის თანამედროვე კვების რეჟიმშიც
შედის: ჭინჭარაძე ზ., (2022).
[20] ŠE = halki – grain, barley, ქერი, Ünal A. (2007).
[21] HÁD.DU.A = dry, trocken; uzuhrin HÁD.DU.A - თივა, Ünal
A. (2007).
[22] GIŠ/URUDUKAK = peg,
pet, wedge, Pflock, Ünal A. (2007) 297.
[23] É LÚKUŠ - LÚKUŠ (LÚ IŠ) = chariot-driver, chariot warrior, Wagenlenker, Knappe, Diener, Ünal. A, (2007), 375.
[24] purialla-/purialli-
= muzzle, nose-bag (which horses feed from); lip-cover (placed on the lip of
the deceased), Maulkorb, Lippendeckel (der ToTen), Futtersack (der Pferde), Ünal A. (2007) 554.
[25]
[U]DMU EGIR-pa 2 AM.MA.TI
wahzi – “der Tag um 2 Ellen zurückwendet”, Kammenhuber A., (1961) 57.
[26] TÚG
= wašpa-/waššapa = vestment, cloth, garment, bolt of garment, Kleid, Gewand,
Stoff, Ünal A. (2007) 728.
[27] KUŠKA.TAB.ANŠE = rein, bridle, Halfter,
Zuegel, Zaum, Zaumzeug, Ünal A. (2007) 295. Gambashidze M.,
(2017) 33-38.
[28] URUDUŠERINNATU/ŠIRINADU = snaffle (for horse), bit, Knebeltrense, Gebiss, Gespannhalfter, Ünal
A., (2007) 630.
[29]
hašša = GUNNI = კერა, fireplace, hearth, stove, fire-altear,
brazier, Herd, Feuerstelle, Kohlenbecken, Ünal (2007) 190.
[30]
MUN, salt, Salz, Ünal (2007) 458.
[31] DUGNAM.ZI.TU = (ლუდის) დასაყენებელი ქოთანი (ფერმენტაციითვის), fermenting
vat, Maischbottich, Ünal (2007) 473.
[32] DIM4
= ალაო, malt, Ünal A., (2007) 88.; AL.GAZ = დაღერღილი, crushed, pound, zerquetscht, zerstossen, Ünal A.,
(2007) 13.
[33]
DUG.GAL = ჭურჭელი,
თასი (სავარაუდოდ, დიდი ზომის), pitcher, vessel, Gefäss, Ünal A., (2007) 94.
[34]
IN.NU.DA = straw, Stroh, Ünal A., (2007) 258.
[35] Ì.NUN = ქონი, რომელიც
სამკურნალოდ გამოიყენებოდა, შდრ. თხის ქონი; thick milk,
butter ghee, Butterschmalz, Ünal A. (2007) 250.
[36] A.NA
taruma ištarna tianzi = „ისინი იდგებიან
ხეებს შორის“, შესაბამისად, ცხენებისთვის ხის მორებით გამოყოფილ ადგილებზე.
[37] ŠÀ.GAL = fodder, forage, Nahrung,
Viehfutter, Ünal A. (2007) 576.
[38] საინტერესოა,
რომ ამ პარაგრაფში თხრობა გვხვდება პირველ პირში.
[39] zallati - ლიკიურად: ნელა, langzamer Gangart, Bryce Tr. B. (1986), 85.
[40] aika
wartanna- wartanna = ტრიალი, ბრუნვა,
წრე, შდრ. რუს. вертеть. აქ და შემდგომ
რაც წრეზე ქროლვის ტერმინებია დასახელებული, მათ შესახებ დაწვრილებით: Starke, F., (1995).
[41] ღამბაშიძე, მ.,
ჭირაქაძე, მ., (2020). 323-334.
[42] EN.NU.UN.MURUB4 = the middle watch of the night,
mittlere Nachtwache, Ünal A. (2007) 107.
[43] KUNHI.A-ŠU anda wartanzi – „კუდის გამონასკვა“ - როდესაც ცხენით შორს სადმე მიდიან, ცხენს კუდს შეუკრავენ ხოლმე, ამას კუდის გამონასკვა ჰქვია. აქედან, გადატ. ვინმე წასასვლელად რომ გაემზადება და მისი წასვლით უკმაყოფილო არიან, მაშინ იტყვიან: კუდი გამოინასკვაო, ე.ი. თვითნებურად გაემზადა წასასვლელადო“, შდრ. „ეგ ისრეთი ქალია, ერთი თუ კუდი გამოინასკვა, ვერავინ გააჩერამს“, ზედგინიძე გ. (2014).
დიდი მადლობა
ReplyDeleteრა საინტერესოა, ნეტა ქართული ტექსტი თუ არსებობს რამე მსგავსი
ReplyDeleteროგორი პროფესიონალიზმითაა დაწერილი, რა საინტერესოა, დიდი მადლობა!
ReplyDeleteეს ტექსტი ხათუსაშია აღმოჩენილი? გმადლობთ
ReplyDelete